Zachowek jest roszczeniem majątkowym, co oznacza, że spełnienie roszczenia z tytułu zachowku następuję poprzez zapłatę odpowiedniej sumy pieniędzy. Zapłata zachowku może być dobrowolna, ale może także wiązać się z wystąpieniem na drogę postępowania sądowego ze stosownym powództwem.
Spis treści:
Dla potrzeb niniejszego wpisu warto wskazać, że zachowek przysługuje zstępnym (np. dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Katalog osób uprawnionych do zachowku jest zamknięty. O zapłatę zachowku nie może wystąpić rodzeństwo czy dziadkowie spadkodawcy.
Wysokość zachowku zależy od wieku osoby uprawnionej oraz od tego czy taka osoba jest trwale niezdolna do pracy. Osobie małoletniej oraz osobie trwale niezdolnej do pracy przysługuje zachowek w wysokości dwóch trzecich udziału spadkowego, który by mu przypadał podczas dziedziczenia ustawowego. Pozostałym osobom przysługuje zachowek w wysokości połowy tego udziału spadkowego.
Szerzej o instytucji zachowku można przeczytać tutaj.
Opisując temat zapłaty zachowku warto przypomnieć, że termin przedawnienia roszczenia o zachowek wynosi 5 lat liczonych od dnia ogłoszenia testamentu. Natomiast w przypadku braku testamentu, termin przedawnienia biegnie od dnia otwarcia spadku czyli od dnia śmierci spadkodawcy.
Oznacza to, że w powyższym terminie osoba uprawniona do zachowku powinna podjąć stosowne działania zmierzające do wypłaty przysługującego jej zachowku. Bieg terminu przedawnienia przerywa:
Po upływie pięcioletniego terminu przedawnienia, spadkobierca może odmówić wypłaty zachowku. W sprawie sądowej spadkobierca posiada uprawnienie do podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia.
Zapłata zachowku może nastąpić dobrowolnie. Do dobrowolnej wypłaty zachowku dochodzi najczęściej wskutek ustaleń (ugody) pomiędzy osobą uprawnioną do zachowku (ewentualnie z przedstawicielem ustawowym takiej osoby) a spadkobiercą (osobą zobowiązaną do wypłaty zachowku).
Aby dokonać powyższych ustaleń osoba uprawniona do zachowku powinna zgłosić swoje roszczenie spadkobiercy oraz wezwać go do wypłaty zachowku. Do zgłoszenia roszczenia może dojść w sposób dowolny. Może zostać one wyrażone ustnie podczas rozmowy, ale może także przybrać formę pisemną.
Forma pisemna wydaje się najodpowiedniejsza. Wezwanie do zapłaty zachowku w formie pisemnej, w razie potrzeby wytoczenia sprawy przez sądem, pozwoli udzielić sądowi informacji czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. Istotne jest, aby spadkobierca, w przypadku bezpośredniego wręczenia mu wezwania do wypłaty zachowku, pokwitował sporządzony dokument. Inny sposób doręczenia spadkobiercy wezwania do zapłaty zachowku, to nadanie takiego wezwania listem poleconym za pośrednictwem poczty.
Warto jednak podkreślić, że uprawniony do zachowku nie musi domagać się zachowku, co wiązać będzie się z tym, że spadkobierca uniknie obowiązku jego wypłaty.
W przypadku odmowy wypłaty zachowku przez spadkobiercę, osoba uprawniona do zachowku może skorzystać z drogi sądowej. Wszczęcie postępowania sądowego rozpoczyna się od sporządzenia pozwu, a następie złożenia go we właściwym sądzie.
Pozew powinien zawierać oznaczenie stron postępowania, tj. powoda (osoba uprawiona do zachowku) oraz pozwanego (spadkobierca zobowiązany do wypłaty zachowku). Powinien zawierać również adresy tych osób oraz nr PESEL lub NIP powoda.
W pozwie należy określić żądanie, tj. wskazać, jakiego rozstrzygnięcia domaga się strona inicjująca postępowanie. Należy wskazać również fakty, na których powód opiera swoje żądanie oraz przedstawić dowody na ich poparcie (np. dowód z dokumentów, z zeznań świadków). Konieczne jest także oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia, a taką sprawą jest sprawa o zapłatę zachowku. Ponadto, powód powinien opisać, czy została podjęta próba mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu. W przypadku, gdy takich prób nie podjęto, należy wyjaśnienić przyczyny ich niepodjęcia. Do wykazania dwóch ostatnich elementów może posłużyć wezwanie do wypłaty zachowku (omówione w części dotyczącej zapłaty zachowku w sposób dobrowolny).
Pozew powinien zawierać podpis powoda lub jego pełnomocnika oraz zawierać załączniki (jeżeli powód załączniki dołącza do pozwu) oraz odpis pozwu wraz z załącznikami dla pozwanego.
Jeżeli pozew spełnia warunki formalne, sąd doręcza odpis pozwu wraz z załącznikami pozwanemu. Sąd poucza pozwanego, iż ma prawo wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie nie krótszym niż dwa tygodnie. Po doręczeniu odpisu pozwu dochodzi do zawiśnięcia sprawy przed sądem. Pozwany w odpowiedzi na pozew ma prawo zaprezentować swoje stanowisko oraz przytoczyć dowody na jego poparcie.
Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wydaje wyrok. Rozstrzygnięcie to może uwzględnić roszczenie o zachowek w całości lub w części albo powództwo oddalić. Od wyroku sądu I instancji stronom postępowania przysługuje prawo wniesienia apelacji.
Należy pamiętać o tym, że na każdym etapie postępowania sądowego możliwe jest zawarcie ugody sądowej, pozasądowej lub przed mediatorem.
Wniesienie powództwa o zapłatę zachowku wiąże się obowiązkiem poniesienia opłaty sądowej od pozwu, która w sprawie o zachowek wynosi 5% wartość dochodzonego roszczenia, np. w przypadku dochodzenia kwoty 100.000 zł opłata sądowa wyniesie 5.000 zł (100.000 zł * 5%). Jeżeli osoba inicjująca postępowanie nie posiada środków na pokrycie opłaty sądowej lub innych opłat w toku procesu, może wystąpić do sądu o zwolnienie z kosztów postępowania w całości lub w części. W razie pozytywnego rozstrzygnięcia takiego wniosku, sąd rozpozna sprawę pomimo niewniesienia opłaty sądowej.
Składając pozew o zachowek należy również określić sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Sądem właściwym miejscowo w sprawie o zachowek jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie można ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Następnie należy określić, czy powództwo należy wytoczyć przed sądem okręgowym czy sądem rejonowym. Decyzja zależy od wysokości dochodzonego roszczenia, bowiem sąd okręgowy jest właściwy dla spraw majątkowych przewyższających kwotę 75.000 zł. Dla spraw poniżej tej kwoty właściwy jest sąd rejonowy.
