Niegodność dziedziczenia stanowi jedno z zagadnień prawa spadkowego. W dzisiejszym wpisie przybliżę tematykę niegodności dziedziczenia, co pozwoli zrozumieć, na czym polega ta instytucja oraz kiedy znajdzie ona zastosowanie.
Spis treści:
Niegodność dziedziczenia ma przeciwdziałać nieetycznym, niemoralnym, niegodnym czy sprzecznym z prawem działaniom spadkobiercy wymierzonym przeciwko spadkodawcy. Katalog przyczyn powodujących niegodność jest zamknięty, a więc nie wszystkie zachowania spadkobiercy mogą zostać uznane za niegodne.
Spadkobierca może zostać uznany za niegodnego w następujących sytuacjach:
Domagania się niegodności przed sądem może każdy kto ma w tym interes prawny lub moralny, np. współspadkobiercy, żona spadkodawcy, ale również gmina, Skarb Państwa czy prokurator.
Jak wskazałem powyżej, spadkobierca może być niegodny dziedziczenia, jeżeli popełnił przestępstwo. Nie dotyczy to oczywiście każdego przestępstwa. Przestępstwo pozwalające uznać spadkobiercę za niegodnego musi być umyślne oraz ciężkie. Co istotne, przestępstwo takie musi być wymierzone przeciwko spadkodawcy.
Sąd rozpatrując sprawę spadkową dotyczącą niegodności dziedziczenia musi za każdym razem odpowiedzieć na pytanie, czy zachowanie spadkobiercy stanowi przestępstwo umyślne i ciężkie. Z pomocą przychodzą przepisy kodeksu karnego, w którym uregulowane są poszczególne typy przestępstw. Niegodność dziedziczenia powstała wskutek popełnienia przestępstwa dotyczy zbrodni lub występków. Nie dotyczy ona wykroczeń.
Sąd za każdym razem musi zbadać, czy dane przestępstwo można zakwalifikować jako przestępstwo uzasadniające stwierdzenie niegodności. Wszystko zależy od okoliczności danej sprawy. Bowiem z pozoru ciężkie przestępstwo w danym stanie faktycznym nie musi zostać uznane jako uzasadniające stwierdzenie niegodności. Możliwa jest także sytuacja odwrotna w której z pozoru błahe przestępstwo zostanie uznanie za ciężkie i wymierzone przeciwko spadkodawcy.
Spadkobierca, który nakłania spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkadza w takiej czynności może być uznany za niegodnego. Nie każde nakłonienie, odwołanie czy przeszkodzenie będzie uzasadniać niegodność. Musi to być działanie podstępne lub spadkobierca musi zastosować groźbę przeciwko spadkodawcy.
Podstęp polega na umyślnym, świadomym działaniu podjętym przez spadkobiercę w celu namówienia spadkobiercy do sporządzenia lub odwołania testamentu bądź przeszkodzenia w jednej z tych czynności. Działanie to ma wywołać u spadkodawcy mylny obraz rzeczywistości uzasadniający jedną z opisanych czynności.
Omawiając kwestie działania spadkodawcy pod wpływem groźby należy odpowiedzieć na pytanie, jaka to powinna być groźba. Nie każda groźba spowoduje niegodność dziedziczenia. Aby móc uznać, że spadkodawca działał pod wpływem groźby, to groźba powinna być:
Niegodność dziedziczenia występuje także gdy spadkobierca:
Umyślne ukrycie to nic innego jak zmiana miejsca przechowywania testamentu, tak aby inne osoby nie mogły się nim posłużyć. Za ukrycie może być uznane również nieujawnienie osobom zainteresowanym miejsca, w którym znajduje się testament.
Zniszczenie testamentu to działanie mające na celu uszkodzenie, unicestwienie testamentu, tak aby nie można było z niego skorzystać.
Podrobienie testamentu polega na sporządzeniu testamentu przez osobę inną niż spadkodawca. Testament taki ma pozorować jego pochodzenie od spadkodawcy. Za przerobienie testamentu uznaje się wprowadzenie przez osobę inną niż spadkodawca zmian w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę.
Za niegodnego dziedziczenia można uznać spadkobiercę, który wie, że testament jest podrobiony lub przerobiony, a pomimo takiej wiedzy, korzysta z niego. W tym przypadku spadkobierca sam nie podrabia lub przerabia testamentu, ale wykorzystuje działanie innych osób. Spadkobierca taki musi dążyć do uzyskania korzyści dla siebie poprzez skorzystanie z testamentu przerobionego lub podrobionego.
Uznanie spadkobiercy za niegodnego pozbawia go spadku, a więc osoba taka nie będzie dziedziczyć po zmarłym. Dotyczy to zarówno spadkobiercy nabywające spadek na podstawie testamentu, ale również nabywającego spadek z ustawy. Spadkobiercy nie przysługuje również zachowek.
O niegodności spadkobiercy każdorazowo rozstrzyga sąd, a więc skutki niegodności dziedziczenia pojawią się dopiero z chwilą prawomocnego wyroku sądu. Przyjmuje się jednak, że skutki te mają moc wsteczną od dnia śmierci spadkodawcy.
Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o przyczynie niegodności.
Ważna zatem jest data, kiedy osoba wnosząca o uznanie spadkobiercy za niegodnego dowiedziała się o przyczynach niegodności. Trzeba jednak pamiętać, że nie można wystąpić o uznanie niegodności po upływie lat trzech od śmierci spadkodawcy.
Spadkodawca może przebaczyć spadkobiercy zachowanie uzasadniające niegodność dziedziczenia.
Przebaczenie jest możliwe przed śmiercią spadkodawcy oraz gdy spadkodawca wie o przyczynach niegodności np. spadkodawca wiedział, że spadkobierca przerobił jego testament. Spadkodawca może przebaczyć tylko osobiście.
Przebaczenie może zostać dokonane w dowolnej formie przez spadkodawcę, np. w formie listu czy w treści testamentu.
