Spadek po mężu lub żonie można nabyć na podstawie testamentu, ale także w oparciu o ustawę, tj. tzw. dziedziczenie ustawowe.
Spis treści:
Kwestia nabycia spadku po mężu lub żonie na podstawie testamentu wydaje się stosunkowa prosta. Warunkiem dziedziczenia przez małżonka na podstawie testamentu jest sporządzenie testamentu przez spadkodawcę oraz zapisanie w nim majątku na rzecz małżonka. Trzeba pamiętać, że spadkodawca w treści testamentu może wskazać obok małżonka inne osoby, które także będą jego spadkobiercami, np. dzieci, rodzice czy osoby trzecie. Warunkiem skutecznego nabycia spadku na podstawie testamentu jest uznanie testamentu za ważny. Testament powinien zostać sporządzony również w przewidzianej prawem formie. Prawo przewiduję testamenty zwykłe, tj. własnoręczny (więcej dowiesz się tutaj), testament notarialny oraz allograficzny. Dodatkowo, można wyróżnić testamenty szczególne, tj. ustny, podróżny oraz wojskowy. Poszczególne formy testamentu będą stopniowo omawiane na blogu.
Nabycie spadku w oparciu o testament może wiązać się z obowiązkiem zapłaty zachowku, o którym można przeczytać tutaj.
Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (np. w sytuacji gdy nie został sporządzony przez spadkodawcę testament lub został on uznany za nieważny).
W pierwszej kolejności spadek po zmarłym nabywa małżonek wspólnie z dziećmi spadkodawcy. Należy pamiętać o tym, że dziedziczą oni w częściach równych oraz że udział małżonka nie może być mniejszy niż ¼ całości spadku.
Dla zobrazowania problemu można przytoczyć następujący przykład:
Spadkodawca miał żonę Paulinę, syna Witolda i córkę Monikę. Spadkodawca nie pozostawił testamentu.
Analiza powyższego przykładu wskazuje na to, że spadkobiercami będzie żona Paulina, syn Witold i córka Monika. Nabędą oni spadek w częściach równych, tj. w udziale po 1/3.
W przypadku gdyby dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku i posiadało dzieci, to do dziedziczenia powołane są wtedy wnuki spadkodawcy. Szerzej o dziedziczeniu wnuków można przeczytać tutaj.
Spadek po zmarłym małżonku może nabyć jego żona lub mąż wspólnie z rodzicami spadkodawcy. Do takiego dziedziczenia dochodzi dopiero w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków). Jest to kolejna grupa osób uprawionych do dziedziczenia.
Zgodnie z treścią art. 932 § 2 kodeksu cywilnego udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
Przykład: Spadkodawca miał żonę Paulinę, ojca Stanisława oraz mamę Krystynę. Spadkodawca nie miał zstępnych. Spadkodawca nie pozostawił testamentu.
W powyżej opisanej sytuacji spadkobiercami będzie żona Paulina oraz rodzice Krystyna i Stanisław. Skoro udział rodziców dziedziczących wspólnie z małżonkiem wynosi po ¼ całości spadku, to żona Paulina odziedziczy ½ całości spadku, zaś mama Krystyna i ojciec Stanisław po ¼ całości spadku.
Warto wskazać, że mogą wystąpić sytuacje, w których udział spadkowy rodzica spadkodawcy dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem wyniesie połowę spadku.
Pierwsza sytuacja występuje, jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone. Wtedy udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
Zdarza się także, że jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku oraz brak jest rodzeństwa spadkodawcy i ich zstępnych. W opisanej sytuacji do dziedziczenia powołany jest małżonek spadkodawcy wspólnie z dziedziczącym rodzicem. Osoby te dziedziczą po połowie spadku.
Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Trzeba podkreślić, że rodzeństwo uprawnione jest do dziedziczenia dopiero po rodzicach spadkodawcy. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, a posiadało swoich zstępnych, to udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym (np. siostrzeńcom, bratankom).
Ustawodawca przewidział, że małżonkowi dziedziczącemu w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy zawsze przysługuje udział w wysokości ½ całości spadku. Oznacza to, że w takie sytuacji udział spadkowy małżonka jest stały oraz jego wysokość nie zależy od liczby spadkobierców.
Małżonek dziedziczący na podstawie ustawy nabywa cały spadek, w sytuacji braku zstępnych (np. dzieci, wnuków), rodziców spadkodawcy, rodzeństwa spadkodawcy oraz zstępnych rodzeństwa. Małżonek staje się wtedy jedynym spadkobiercą. Oczywiście małżonek dziedziczy cały spadek na podstawie testamentu, o czym zostało wspomniane na początku niniejszego wpisu.
Należy zasygnalizować, że jeżeli doszło do prawomocnego orzeczenia separacji przed śmiercią spadkodawcy, to do jego małżonka nie stosuje się przepisów dotyczących dziedziczenia ustawowego.
Możliwe jest także wyłączenie małżonka od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
