Tymczasowe aresztowanie jest jednym ze środków zapobiegawczych, które mogą zostać zastosowane w trakcie postępowania przygotowawczego oraz postępowania sądowego. Jest to środek zapobiegawczy najdalej ingerujący w sytuację procesową podejrzanego/oskarżonego skutkujący jego czasowym pozbawieniem wolności.
Ogólną przesłankę stosowania tymczasowego aresztowania określa art. 249 § 1 kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z treścią powyższego przepisu
środki zapobiegawcze można stosować
w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania,
a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu
przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa;
można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody
wskazują na duże prawdopodobieństwo,
że oskarżony popełnił przestępstwo.
Ponadto, ustawodawca przewidział, że tymczasowe aresztowanie można stosować, jeżeli zachodzi:
Przesłanką zastosowania tymczasowego aresztowania jest także sytuacja w której, oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.
Istnieje możliwość wyjątkowego zastosowania tymczasowego aresztowania, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
Należy wskazać, że tymczasowe aresztowanie jako środek ingerujący w wolność podejrzanego/oskarżonego stosuje się wyłącznie na mocy postanowienia sądu.
Sąd stosuje tymczasowe postępowanie na etapie postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora. Właściwym sądem do rozpoznania takiego wniosku jest sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzone jest postępowanie. W szczególnych sytuacjach tymczasowe aresztowanie może zastosować inny sąd rejonowy.
Sądem właściwym do zastosowania tymczasowego aresztowania po wniesieniu aktu oskarżenia jest sąd przed którym toczy się sprawa.
Od momentu zatrzymania osoby należy ją w ciągu 48 godzin przekazać do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Sąd jest zobowiązany do rozstrzygnięcia tego wniosku pr w terminie 24 godzin od momentu przekazania go do jego dyspozycji.
Na etapie postępowania przygotowawczego tymczasowe aresztowanie może zostać zastosowane względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Oznacza, to że czynnością poprzedzającą wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania jest wydanie takiego postanowienia.
Następnie, przed zastosowaniem środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania osoba winna zostać przesłuchana przez sąd. Istnieje odstępstwo od tej zasady w sytuacji gdy nie jest to możliwe z powodu ukrywania się lub nieobecności tej osoby w kraju.
Sąd każdorazowo ma obowiązek określić czas, na który stosuje tymczasowe aresztowanie. Na etapie postępowania przygotowawczego, sąd określa ten czas na nie dłużej niż 3 miesiące.
Na wniosek prokuratora, jeżeli nie udało się ukończyć postępowania przygotowawczego, sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć okres tymczasowego aresztowania na dalszy czas oznaczony. Łączny czas trwania tymczasowego aresztowania nie może w takiej sytuacji przekroczyć 12 miesięcy. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania po upływie 12 miesięcy. Ustawodawca przewidział dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania, co możliwe jest aż do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji. Okres takiego tymczasowe aresztowania nie może przekroczyć łącznie 2 lat.
Możliwe jest przedłużenie trwania tymczasowego aresztowania ponad 2 lata na mocy postanowienia sądu apelacyjnego. Sąd apelacyjny może dokonać takiego przedłużenia, jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
Osobie wobec której zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania przysługuje prawo sporządzenia i wniesienia zażalenia na postanowieniu sądu. Tożsame uprawnienie posiada obrońca podejrzanego/oskarżonego, jeżeli ustanowiono go w sprawie karnej.
Podejrzany/oskarżony oraz jego obrońca posiada uprawnienie do złożenia na każdym etapie spawy wniosku o uchylenie tymczasowego aresztowania. Można to uczynić ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie.
Należy wskazać, że na etapie postępowania przygotowawczego prokurator także posiada możliwość uchylenia tymczasowego aresztowania.
