Wskutek nowelizacji przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny, która obowiązuje od dnia 1 lipca 2015 r., co raz więcej osób zgłasza się do kancelarii z pytaniem dotyczącym złożenia do sądu wniosku o wyrok łączny czyli orzeczenia w jednym wyroku kary łącznej co kar wymierzonych we wcześniej wydanych wyrokach.
Na wstępie należy wyjaśnić, czym jest owa instytucja kary łącznej, która z perspektywy osób skazanych pełni niezmiernie ważną funkcje. Przez karę łączną rozumie się instytucję prawa karnego materialnego, której celem jest odbycie przez skazanego jednej kary, która zastąpi poszczególne kary jednostkowe wymierzone za dwa lub więcej przestępstw. Kara łączna może zostać wymierzona w wyroku skazującym, jak również w osobnym wyroku łącznym. Należy podkreślić, iż wymierzenie przez sąd kary łącznej jest jego obowiązkiem.
W wyniku wprowadzonej ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – kodeks karny oraz niektórych innych ustaw nowelizacji przepisów dotyczących zbiegu przestępstw oraz łączenia kar i środków karnych, która obowiązuje od dnia 1 lipca 2015 r., wobec osób prawomocnie skazanych przed tym dniem za dwa lub więcej przestępstw przy wymierzaniu kary łącznej znajdą zastosowanie przepisy kodeksu karnego obowiązujące przed dniem wprowadzenia wspomnianej nowelizacji. Ustawodawca przewidział od tego uregulowania jeden wyjątek, zgodnie z którym sąd stosuje przepisy nowe również wobec osób prawomocnie skazanych przed dniem 1 lipca 2015 r., jeżeli zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie w/w nowelizacji.
W pierwszej kolejności zostanie omówiona kwestia orzeczenia kary łącznej w wyroku łącznym na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 lipca 2015 r.
Jak już zostało wspomniane, sąd obligatoryjnie orzeka karę łączną, jeżeli zostaną spełnione następujące przesłanki:
1. sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw;
2. za popełnione przestępstwo wymierzono kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu;
3. orzekając karę łączną sąd bierze za jej podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.
Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy. Jednakże wymaga podkreślenia, iż sąd nie może przekroczyć 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Sąd orzeka również karę łączną w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności. W takiej sytuacji sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przy czym przyjmuje, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.
Warto również wspomnieć, że zgodnie z art. 87 k.k. w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może w wyroku łącznym warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą ku temu przesłanki określone w kodeks karnym. Ponadto, w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Należy również pamiętać, iż orzeczone środki karne (np. zakaz prowadzenia pojazdów) i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby orzeczono je tylko do jednego za zbiegających się przestępstw.
Wydanie wyroku łącznego jest również możliwe w sytuacji, gdy poszczególne kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane.
Sąd łącząc kary jednostkowe za poszczególne zbiegające się przestępstwa stosuje jedną z trzech zasad tj. zasadę absorpcji, zasadę kumulacji oraz zasadę asperacji. Zasada absorpcji (całkowitego pochłaniania) polega na tym, że sąd wymierza karę łączną w wysokości najwyższej z kar jednostkowych wymierzonych za zbiegające się przestępstwa. Zasada kumulacji, która jest przeciwieństwem zasady absorpcji, polega na tym, że sąd wymierza karę łączną sumując poszczególne kary jednostkowe za zbiegające się przestępstwa. Zasadą pośrednią jest zasada asperacji, której zastosowanie polega na tym, iż sąd orzeka karę surowszą od najwyższej z kar jednostkowym, ale w wymiarze niższym niż ich suma.
Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące kary łącznej znajdą zastosowanie dla sprawców przestępstw, którzy zostali za nie prawomocnie skazani po dniu 1 lipca 2015 roku. Ponadto, jak wskazano powyżej, przepisy te stosuje się również wobec osób prawomocnie skazanych przed dniem 1 lipca 2015 r., jeżeli zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie w/w nowelizacji.
Ustawodawca wprowadził nowe przesłanki umożliwiające wymierzenie kary łącznej. Zrezygnowano z przesłanki czasu popełnienia przez sprawcę dwóch lub więcej przestępstw jeżeli zostały one popełnione zanim zapadł pierwszy wyrok, co do któregokolwiek z nich. Obecnie orzeczenie kary łącznej jest możliwe, jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu. Podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i podlegające wykonaniu w całości lub w części kary lub kary łączne za przestępstwa. W tym miejscu wymaga podkreślenia, iż ustawodawca wprowadził możliwość łączenia również orzeczonych kar łącznych za zbiegające się przestępstwa. Ponadto, zostało wprowadzone ograniczenie, że podstawą orzeczenia jednej kary łącznej nie może być kara wymierzona za przestępstwo popełnione po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania innej kary podlegającej łączeniu z karą wykonywaną w chwili popełnienia przestępstwa, lub karą łączną, w skład której wchodzi kara, która była wykonywana w chwili popełnienia czynu.
Ustawodawca zmienił również granicę kary łącznej pozbawienia wolności. Wskutek wprowadzonej nowelizacji sąd może orzec karą łączną pozbawienia wolności w wymiarze 20 lat, podczas gdy w poprzednim stanie prawnym, sąd mógł orzec karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze nie przekraczającym 15 lat.
Wymaga również podkreślenia, iż w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia każdego z tych przestępstw nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające do osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
Nadal stosowane będą wobec skazanego środki karne, środki zabezpieczające oraz dozór, chociażby orzeczono je tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw. Ponadto, wobec skazanego stosuje się obecnie przepadek oraz środki kompensacyjne, jeżeli orzeczono je chociażby tylko co jednego ze zbiegających się przestępstw.
W przypadku osób prawomocnie skazanych wyrokami różnych sądów, właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji. W przypadku, gdy w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu – w praktyce będzie to sąd okręgowy. Wyrok łączny może zostać wydany z urzędu, jak również na wniosek skazanego albo prokuratora. Wyrok łączny wydaje się po przeprowadzeniu rozprawy, na której stawiennictwo skazanego nie jest obowiązkowe, chyba że sąd postanowi inaczej.
Należy także zaznaczyć, iż w toku postępowania o wydanie wyroku łącznego sąd będzie ustalał z urzędu jakie dotąd wyroki zapadły wobec skazanego oraz jakie kary i środki karne zostały nimi orzeczone. Po dokonaniu tych ustaleń sąd wyda wyrok łączny co do wszystkich kar podlegających łączeniu, nie będąc w tym zakresie związany treścią wniosku skazanego. Wydając wyrok łączny sąd może pogorszyć nim sytuacji skazanego, nie musi natomiast jej polepszać.
