Zacznijmy od rzeczy podstawowych dotyczącej obrońcy w sprawie karnej oraz tego kto może ustanowić obrońcę w sprawie karnej. Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego podejrzanemu albo oskarżonemu przysługuje prawo do obrony. W szczególności podejrzany/oskarżony może korzystać z pomocy obrońcy.
Zasadą jest, że obrońcę z wyboru ustanawia oskarżony lub podejrzany.
Ustawodawca przewidział jednak szczególną formę udzielenia upoważnienia do obrony adwokatowi bądź radcy prawnemu. Mianowicie ustanowić obrońcę w sprawie karnej może także inna osoba, np. żona, mąż, znajomy, matka, przyjaciel. O ustanowieniu obrońcy przez inną osobę należy zawiadomić oskarżonego/podejrzanego.
Należy podkreślić, że opisana powyżej możliwość ustanowienia obrońcy w sprawie karnej dopuszczalna jest wyłącznie gdy oskarżony/podejrzany pozbawiony jest wolności.
W praktyce najczęściej dotyczy to osoby wobec której został zastosowany środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.
Zgodnie z treścią art. 83 § 2 kodeks postępowania karnego, udzielenie upoważnienia do obrony następuje przez oskarżonego lub podejrzanego w formie pisemnej.
Czynność ta polega na podpisaniu przez osobę udzielającą upoważnienia stosownego dokumentu. Z treści tego dokumentu wynika, że ustanowiono obrońcę do działania w imieniu oskarżonego/podejrzanego w konkretnie oznaczonej sprawie karnej. Obrońcę należy określić z imienia i nazwiska.
Ponadto, możliwe jest udzielenie upoważnienia do obrony w formie ustnej do protokołu czynności, np. podczas rozprawy sądowej.
Opisane powyżej formy ustanowienia obrońcy należy odróżnić od instytucji obrońcy z urzędu, który ustanawiany jest przez sąd na wniosek oskarżonego/podejrzanego. Warunkiem ustanowienia obrońcy z urzędu jest wykazanie w sposób należyty, że oskarżony/podejrzany nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Kodeks postępowania karnego przewiduje sytuacje, w których oskarżony/podejrzany musi posiadać obrońcę. Jest to tzw. obrona obligatoryjna.
Zgodnie z treścią art. 79 kodeksu postępowania karnego oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:
Jeżeli zostanie spełniona jedna z powyższych przesłanek, zaś oskarżony/podejrzany nie ma obrońcy z wyboru, sąd wyznaczy dla niego obrońcę z urzędu z tzw. listy obrońców.
