W prawie spadkowym została uregulowana instytucja zapisu windykacyjnego. Zapis windykacyjny pozwala spadkodawcy rozporządzić konkretnymi przedmiotami wchodzącymi w skład spadku na rzecz indywidualnie oznaczonej osoby. W ten sposób można m.in. przekazać mieszkanie należące do spadkodawcy. Wskutek zapisu windykacyjnego właścicielem mieszkania stanie się oznaczona przez spadkodawcę osoba.
Sposób ustanowienia zapisu windykacyjnego został uregulowany w art. 9811 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią tego przepisu w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
Powyższe oznacza, że zapis windykacyjny jest elementem testamentu. Co istotne, zapis windykacyjny może zostać ustanowiony tylko w testamencie notarialnym. Dlatego też zapis wprowadzony do testamentu np. własnoręcznego (o testamencie własnoręcznym możesz przeczytać tutaj) nie może być uznany za zapis windykacyjny. Taki zapis może zostać uznany za zapis zwykły.
Nie ma ograniczeń na kogo rzecz może zostać ustanowiony zapis windykacyjny. Uznać zatem należy, że może być on dokonany na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej, ułomnej osoby prawnej, fundacji czy dziecka poczętego, ale jeszcze nienarodzonego. Zapis może być dokonany na rzecz spadkobierców, ale także na osoby trzecie.
W testamencie notarialnym spadkodawca może dokonać więcej niż jednego zapisu windykacyjnego, nie występują odnośnie ilości zapisów windykacyjnych ograniczenie.
Zgodnie z treścią w art. 9811 § 2 kodeksu cywilnego przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości;
2) zbywalne prawo majątkowe;
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Jako rzecz oznaczoną co do tożsamości jako przykład można wskazać nieruchomość, samochód czy komputer.
Przedmiot zapisu windykacyjnego nabywa się z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy. Nabycie następuje z mocy prawa. Nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego powoduje sytuację, że przedmiot ten nie wchodzi do spadku.
Nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego stwierdza sąd w postanowieniu o nabycie spadku, co wynika z treści art. 677 § 2 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z treścią tego przepisu w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu. Możliwe jest także stwierdzenie nabycia zapisu windykacyjnego u notariusza poprzez sporządzenie przez niego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Zapis windykacyjny – czy można w ten sposób przekazać mieszkanie?
Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, gdy:
W powyższych sytuacjach nie dojdzie do nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego przez osobę, na rzecz której ten zapis został dokonany, bowiem spadkodawca nie był uprawniony do rozporządzenia danym przedmiotem.
Uważa się, że zastrzeżenie warunku i terminu w zapisie windykacyjnym jest nieistniejące. W przypadku jednak, gdy z testamentu lub okoliczności wynika, że bez warunku i terminu zapis nie zostałby dokonany, to zapis windykacyjny jest nieważny.
Powyższe nie znajduje zastosowania, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
Zgodnie z treścią art. 9813 § 2 kodeksu cywilnego zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności. Zgodnie z tym przepisem, taki zapis poczytuje się jako zapis zwykły, o którym może przeczytać tutaj.
Osoba, na rzecz której uczyniono zapis windykacyjny odpowiada za długi spadku, o których można przeczytać tutaj. Odpowiedzialność ta do czasu działu spadku jest solidarna wspólnie ze spadkobiercami. Od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.
Należy pamiętać o tym, że odpowiedzialność osoby, na rzecz której został ustanowiony zapis windykacyjny jest ograniczona. Granicę odpowiedzialności wyznacza wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego. Co istotne, wartość tego przedmiotu ustala się według stanu i cen obowiązujących w chwili otwarcia spadku, tj. w chwili śmierci spadkodawcy.
